O tym, co się dzieje z twoim majątkiem, po tym jak umierasz. Dziedziczenie ustawowe.

Temat przez wielu odkładany na odwieczne później, chociaż dotyka nas wszystkich i może stać się aktualny w każdej chwili. Wolimy jednak unikać tematu śmierci, jakby nas nie dotyczył. Musimy jednak się z nim zmierzyć, bo nawet jeśli my umieramy i jest nam wszystko jedno, to nadal pozostają Ci, którzy na nas liczą i są od nas zależni. Zadbajmy więc o najbliższych, żeby nasza śmierć nie była dla nich zabójstwem. Temat jest bardzo rozbudowany, dlatego jeden wpis to za mało, nawet jeśli będzie zawierał jedynie informacje ogólne, z którymi możemy się spotkać w procesie spadkowym. Dzisiaj skupię się więc na dziedziczeniu ustawowym - m.in. kto, w jakiej kolejności i jaki udział może mieć w spadku, czy musi go przyjąć i z czym się to wiąże. W kolejnym wpisie skupię się na dziedziczeniu testamentowym - kiedy warto testament sporządzić i jak zrobić to prawidłowo.

Dziedziczenie ustawowe

Kiedy? Gdy spadkodawca nie sporządził testamentu, testament jest nieważny, odwołany, bądź spadkobiercy testamentowi zostali uznani za niegodnych dziedziczenia, nie istnieli w chwili otwarcia spadku, nie żyli dłużej niż spadkodawca lub spadek odrzucili.

Otwarcie spadku. To moment, w którym spadkobiercy uzyskują prawa i obowiązki związane z majątkiem dziedziczonym. Spadek zawsze otwiera się w momencie śmierci spadkodawcy.

Chwila śmierci. Ustalana jest na podstawie aktu zgonu, który jest jedynym dokumentem mający moc określania momentu śmierci, niezbędnym do rozpoczęcia postępowania spadkowego.

Nabycie spadku. Przejście praw i obowiązków spadkowych musi być udokumentowane, albo wydaniem przez sąd postanowienia, albo przez notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia. Jest to niezbędne do określenia kto i w jakiej części dziedziczy majątek spadkowy. Sąd z urzędu bada, kto jest spadkobiercą ustawowym, czy spadkodawca zostawił testamenty i gdzie one się znajdują.

Wniosek o wszczęcie postepowania może złożyć każda osoba, która ma w tym interes prawny, a więc nie tylko spadkobierca. Opłata sądowa od wniosku o stwierdzenie nabycia spadku wynosi 50 zł. Koszty sądowe w sprawach spadkowych określone są w ustawie z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Spadkobiercą może być żyjąca osoba fizyczna i istniejąca osoba prawna, a także dziecko poczęte, o ile urodzi się żywe

Kto może być spadkobiercą? Osoba fizyczna i prawna. Osoba fizyczna musi żyć w chwili otwarcia spadku. Osoba prawna musi istnieć w chwili otwarcia spadku (wyjątek: fundacja ustanowiona w testamencie wpisana do rejestru w ciągu 2 lat od ogłoszenia testamentu).

Z mocy prawa powołanymi do dziedziczenia jest gmina (wg ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy) i Skarb Państwa - w razie braku innych osób, które mogłyby dziedziczyć na podstawie ustawy.

Wyjątek: dziecko poczęte, jeszcze nie narodzone w chwili otwarcia spadku. Musi jednak urodzić się żywe.

Przywilej osób bliskich. Małżonek i osoby bliskie, które mieszkały ze spadkobiercą do dnia jego śmierci, mają prawo korzystać przez 3 miesiące od dnia śmierci spadkodawcy z mieszkania i urządzeń domowych jak dotychczas.

Kolejność dziedziczenia ustawowego

I Grupa: małżonek i zstępni (dzieci, wnuki)

Małżonek i dzieci. Dziedziczą w częściach równych, przy czym część małżonka nie może być mniejsza niż 1/4 całości spadku.

Np.

Małżonek i jedno dziecko - dziedziczą po połowie.

Małżonek i 3 dzieci - po 1/4.

Małżonek i 4 dzieci - małżonkowi 1/4, pozostała część po równo dla każdego z dzieci.

Wspólność majątkowa małżeńska. Jeżeli jest, to małżonek ma prawo do 1/2 majątku dorobkowego i ta część nie należy do spadku /ciekawostka: tej części nie można się zrzec jak pozostałej części spadku/. Czyli liczymy połowę na rzecz małżonka z majątku wspólnego, a dopiero pozostała część wchodzi w skład spadku do podzielenia pomiędzy wszystkich spadkobierców.

Jeżeli pomiędzy małżonkami istnieje ustrój wspólnoty majątkowej małżeńskiej, małżonek ma prawo do połowy części wspólnej majątku, która to część nie wchodzi w skład majątku do podziału pomiędzy spadkobierców

Separacja. Małżonek będący w orzeczonej separacji, podobnie jak małżonek rozwiedziony, nie dochodzi do dziedziczenia.

Postępowanie rozwodowe w trakcie. Postepowanie zostaje umorzone, natomiast w przypadku, gdy spadkodawca wniósł o orzeczenie rozwodu lub separacji z winy małżonka, a żądanie to było uzasadnione, wówczas może zostać wydane orzeczenie o wyłączeniu z dziedziczenia żyjącego małżonka.

Nie ma małżonka, są dzieci. W przypadku braku małżonka dzieci dziedziczą całość spadku w częściach równych. Takie same prawa mają dzieci z małżeństwa, jak i pozamałżeńskie, jak i przysposobione (zależy jednak od rodzaju przysposobienia).

W przypadku, gdy małoletnie dziecko nie ma obojga rodziców, dochodzi do ustanowienia opiekuna prawnego dla dziecka. Sąd opiekuńczy przy wyborze opiekuna kieruje się wskazaniem matki lub ojca dziecka, o ile nie byli oni pozbawieni władzy rodzicielskiej. W razie braku wskazania, sąd wybierając opiekuna, powinien starać się aby osoba ta należała do kręgu rodziny lub osób bliskich małoletniego lub jego rodziców. Wskazanie opiekuna dla dziecka może nastąpić w testamencie.

Wnuki. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku (bądź zostało uznane za niegodne dziedziczenia/odrzuciło spadek), to jego udział przypada jego dzieciom, czyli wnukom spadkodawcy, w częściach równych.

II Grupa: małżonek, rodzice i rodzeństwo

Gdy spadkodawca nie ma dzieci i wnuków (zstępnych), dziedziczy małżonek i rodzice spadkodawcy.

Małżonek. Ma prawo do połowy spadku. Jeżeli nie ma żadnych krewnych z I i II grupy i pozostał sam, ma on prawo do całości spadku.

Rodzice. Zawsze dziedziczą przed rodzeństwem spadkodawcy. Jeżeli nie ma zstępnych ani małżonka, rodzice dziedziczą cały majątek w częściach równych.

Rodzeństwo. Gdy przynajmniej jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku. Udział takiego rodzica przypada dzieciom w częściach równych. Jeśli rodzeństwo nie dożyło otwarcia spadku, jego udział przypada jego zstępnym w częściach równych.

II Grupa: dziadkowie

Tylko, gdy spadkodawca nie pozostawił małżonka, zstępnych rodziców, rodzeństwa, zstępnych rodzeństwa, albo gdy nie chcą/nie mogą dziedziczyć. Dziadkowie dziedziczą w częściach równych. Jeżeli któreś z dziadków nie dożyje otwarcia spadku, jego udział przypada jego zstępnym, a jeśli oni też nie dożyli/nie mogą/nie chcą dziedziczyć, to ich zstępni. Jeżeli nie pozostawił żadnych zstępnych, jego udział dziedziczą pozostali dziadkowie w częściach równych.

IV Grupa: pasierbowie

Jeżeli spadkodawca nie pozostawił po sobie żadnych spadkobierców z wyższych grup, a jego małżonek posiadał dzieci nie ze spadkodawcą, wówczas dziedziczą one spadek w częściach równych, ale tylko gdy w momencie otwarcia spadku nie żyje żadne z jego rodziców biologicznych.

V Grupa: gmina i Skarb Państwa

Jeżeli spadkodawca nie pozostawił nikogo z wyższych grup/nie chcą/nie mogą dziedziczyć, wówczas dziedziczy gmina wg ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli miejsca tego nie można ustalić, lub znajduje się poza granicami RP - dziedziczy Skarb Państwa.

Przyjęcie i odrzucenie spadku

Nabycie spadku nie jest obowiązkowe. Istnieją 3 możliwości:

przyjęcie spadku wprost - bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe, zarówno majątkiem spadkowym jak i własnym
przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza - z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe, zarówno majątkiem spadkowym jak i własnym, ale do ustalonej kwoty - stanu czynnego spadku wg spisu inwentarza
odrzucenie spadku

Termin do złożenia oświadczenia

Wynosi 6 miesięcy od dowiedzenia się o powołaniu do spadku, najczęściej od dnia śmierci spadkodawcy. W przypadku małoletniego, od dnia dowiedzenia się przez opiekuna prawnego.

Niezłozenie oświadczenia w terminie. Konsekwencją jest uznanie, że spadek został przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza - czyli z ograniczeniem odpowiedzialności. Spadku w takiej sytuacji nie można odrzucić.

Jak i gdzie złożyć oświadczenie

W sądzie albo przed notariuszem. W sądzie taniej, ale dłużej, niż u notariusza. Sądem właściwym jest ten wg miejsca zamieszkania spadkobiercy.

Odrzucenie spadku

Spadkobierca odrzucający spadek traktowany jest tak, jakby nie dożył otwarcia spadku. Nie można odrzucić spadku na rzecz konkretnej osoby. Stosuje się ogólne zasady dochodzenia do dziedziczenia. Przy dziedziczeniu ustawowym w miejsce odrzucającego spadek mogą wejść jego zstępni (dzieci, wnuki), albo dalsi krewni zmarłego, z innej grupy dziedziczenia.

Odrzucenie spadku może nastąpić z pokrzywdzeniem wierzycieli, dlatego w pewnych przypadkach mają oni możliwość wystąpić do sądu o uznanie odrzucenia spadku za bezskuteczne względem tego konkretnego wierzyciela.

Z pewnością warto zadbać o to, żeby ktoś z bliskich osób był upoważniony do rachunków bankowych, bądź miał do nich dostęp. Chociażby po to, żeby zrobić pilne przelewy /ZUS, urząd skarbowy, inne terminowe płatności/, na okoliczność nie samej śmierci, ile znalezienia się w stanie wyłączającym podejmowanie takich działań.

Jak sami widzicie, temat dziedziczenia jest bardzo rozbudowany. Przekazana we wpisie wiedza jest bardzo skondensowana, żebyście poznali choć podstawy zasad dochodzenia do dziedziczenia, a także zastanowili się, czy nie warto ten temat zgłębić np. podczas spotkania z prawnikiem. Każda sprawa wymaga indywidualnego podejścia, bowiem może różnić się w szczegółach, które mogą być znaczące dla sprawy.

Pozdrawiam,

Celina Perskiewicz